Doorzoek het forum
Zoeken met Startpagina
Startpagina Thema's
Sietse 45
Joke Hermsen© Trouw
we zijn moe, vindt filosoof en schrijver Joke J. Hermsen. Ze ziet het bij ouders op het schoolplein, ze ziet het bij haar vrienden en ze ziet het op straat. Burgers zijn opgejaagd door de klopjacht van de klok, maar ze zijn te murw om het te beseffen.
Dat mensen niet klagen over de gejaagdheid van hun leven, verbaast Hermsen dan ook niet zo. „We zijn vervreemd geraakt van onszelf. Lege uren boezemen ons angst in. En dan te bedenken dat de kloktijd ooit alleen maar een praktische afspraak was om transport te regelen en zaken te doen. Het heeft weinig met onze persoonlijke ervaring van tijd te maken. Maar inmiddels zijn we terechtgekomen in een wereld waarin de economie de tijd regeert en daarmee ook ieders persoonlijke tijdservaring.”
Hermsen schreef onlangs het boek ’Stil de tijd, pleidooi voor een langzame toekomst’. In filosofische essays probeert zij een fundamentele kritiek te geven op de moderne tijdsbeleving. Haar uitgever De Arbeiderspers verwachtte niet al te veel van de verkoop. Maar in vier maanden tijd beleefde het boek al acht drukken.
Waarom denkt u dat mensen zich zo aangesproken voelen door het idee van een langzame toekomst? Uit onderzoek van de overheid blijkt dat mensen tevreden zijn met de manier waarop zij hun tijd indelen.
„Ja, maar aan de andere kant dreigen we wel massaal overspannen te worden door de toenemende tijdsdruk. De politieke boodschap over tijd is zó eenzijdig. Die gaat alleen maar over arbeidsparticipatie. Ik wilde een tegengeluid laten horen. Mensen zijn moe van de zogenaamde zegeningen van het neoliberalisme. Zij willen niet meer voortdurend als consument of productiefactor worden aangesproken. Maar met alleen de oproep tot consuminderen of onthaasten ben je er niet. We moeten ons realiseren dat we niet langer over onze eigen tijdervaring beschikken, dat we deze als het ware aan iets buiten ons uitbesteed hebben, hoewel de rust en de ervaring van innerlijke tijd juist de voorwaarden zijn voor reflectie en creativiteit. Willen we die niet verliezen, dan zullen we een nieuwe balans moeten vinden met de kloktijd.
We staan aan de vooravond van een klimaatcrisis en misschien ook wel van een politieke crisis. Beide geven aanleiding om de tijd te bevrijden van de economische dwangbuis waar we de tijd eigenhandig in hebben gestopt.”
Welke politieke crisis is volgens u veroorzaakt door die ’economische dwangbuis’?
„Als er onvoldoende tijd is om tot diepgaande reflectie te komen, raken mensen vervreemd van zichzelf én verliezen zij hun betrokkenheid. Dat er niemand in Den Haag en Almere is gaan demonstreren tegen het racisme van de PVV, komt voort uit moeheid. Vroeger gingen we voor minder de straat op. Maar we zijn murw geworden door onze drukke levens en onze volle agenda’s en denken dat het toch allemaal niets helpt. Cynisme en onverschilligheid liggen in het verlengde van de vervreemding van de mens ten opzichte van zichzelf. Daarom is het hoog tijd om rust, verveling en bezinning op de politieke agenda te zetten. Zonder deze voorwaarden voor reflectie kan het democratische gehalte van de samenleving niet gewaarborgd worden.”
Is vrije tijd nodig om in een democratie een goede burger te kunnen zijn?
„Ja, maar deze vrije tijd moet niet door activiteit worden ingevuld. Als we ’s avonds thuis komen, wachten televisie, computer en digitale netwerken om onze hersensen weer te prikkelen. Terwijl deze juist moeten ontspannen. Als onze geest dat niet kan, zal deze alleen dezelfde meningen en standpunten herhalen, totdat alles één groot cliché geworden is. Deze vervlakking is de prijs die we voor onze drukke levens betalen. Het zal uiteindelijk tot onverschilligheid en een massamens leiden, die niet meer nadenkt, maar alleen nog maar hetzelfde wil: consumeren en louter zijn eigen belang en vermogen vermeerderen.”
Dus we zouden eigenlijk toe moeten naar een kortere in plaats van een langere werkweek?
„Ja. Er staat dan weliswaar een kleiner bedrag op de salarisstrook, maar er wordt veel gewonnen. We kunnen minder consumeren, maar zullen ook minder vervuilen. Het werk zal – zeker in internationaal opzicht – eerlijker verdeeld worden en we zullen ons minder opgejaagd voelen. Er zal minder ziekteverzuim zijn en meer ’joie de vivre’. Maar bovenal zullen we meer mens worden, want minder vermoeid, minder onverschillig en meer betrokken op de wereld.”
Mag de overheid zich eigenlijk wel bemoeien met zoiets persoonlijks als tijdsindeling?
„Tijdens Paars-II werd aan de toenmalige minister van Vrom, Jan Pronk, voorgesteld om aan zijn ministerie ook het fenomeen ’tijd’ toe te voegen. Volgens het kabinet heerste er namelijk een permanente tijdschaarste en zelfs tijdarmoede. Maar Pronk weigerde dit omdat hij vond dat de tijd aan de persoonlijke levenssfeer van de mensen toebehoorde. Mooie woorden, maar helaas niet de werkelijkheid. De persoonlijke levenssfeer heeft zich volledig naar de van buitenaf opgelegde tijd gevoegd.
De overheid moet zich zeker met tijd gaan bemoeien, maar niet alleen vanuit de economie. Zij moet ophouden het onderwijs op middelbare scholen, hogescholen en universiteiten onder steeds scherpere tijdsdruk te zetten. De gezondheid van een democratie is afhankelijk mensen die kritisch hebben leren nadenken. Dat kost tijd. Die tijd valt niet in economisch nut uit te drukken, maar als je die tijd niet geeft, zul je de erfenis hiervan gepresenteerd krijgen. We komen terecht in een cynische, onverschillige en steeds onmenselijker wereld. Er is kortom tijd nodig om tot beschaving te komen.”
http://www.trouw.nl/religie-filosofie/nieuws/filosofie/article3020116.ece/_rsquo_We_zijn_vervreemd_geraakt_van_onszelf_rsquo__.html
Bang voor lege uren? Mensch, durf te leven 
